Allard Pierson

De kunsthistoricus en taalkundige Allard Pierson (van de Allard Piersonlaan) schreef in januari 1881 de onderstaande kritiek.

‘Schoone koeliessen en impatiënteerende tooneelspelers: ziedaar het werk. Ik heb het tweemaal gelezen; eens als vriend van de grieksche kunstgeschiedenis, toen vond ik het fraai; de tweede reis als een mensch en als een man, toen vond ik het saai, en den gunsligsten uitleg in het vermoeden, dat de schrijver waarlijk beoogd heeft onze water- en melknatuur een spiegel voor te houden. Zoo kan het boek groot nut doen, immers onze zelfkennis bevorderen.’

Conrad Busken Huet

Conrad Busken Huet was de beruchtste literatuurcriticus van de negentiende eeuw. Hij schreef in januari 1881 de volgende recensie.

‘De meeste denkbeelden in dit boek, ook de in beeld gebragte daaronder, ook de personen, altegader aangekleede denkbeelden, zijn buitenlandsche modegemeenplaatsen; teksten van geesten, afkomstig van over den Rijn of het Kanaal, waaraan eenvoudigen zich vergapen, doch die op ingewijden in deze soort van litteratuur dezelfde werking doen, als op eene andere klasse van lezers bijbel teksten in vermomde traktaatjes.

Een geloovig Haagsch predikant [C.E.van Koetsveld] schreef weleer «godsdienstige en zedelijke novellen>. Thans schrijft een Haagsch vrijdenker een esthetischen roman. Daarmede wordt niet bedoeld, dat de roman esthetisch is; dit zou vooruitloopen zijn op een indruk, dien het publiek nog ontvangen moet. Het beteekent alleen, dat in plaats van vermomde theologie te geven, hij vermomde esthetiek geeft, in navolging van duitsche en engelsche auteurs, die tien of twintig of meer jaren geleden op dezen weg voorgingen.

Ziekelijk is Amazone zooals de sentimentaliteit ziekelijk, pedant zooals de scolastiek pedant, lui zooals het zelfbehagen lui is, dat voor het zonlicht, hetwelk wij zonder wenschen te aanschouwen en op te vangen, zijne eigen schaduw tusschen ons en den italiaanschen hemel brengt.

Het is eene grove fout van dit boek en van onzen tijd, dat wij de liefde zelve, van welke wij voor het schoone beweren te blaken, door onze eigenliefde verontreinigen. Onze persoon, ons stelsel, ons talent, is ons meer waard dan de kunst, meer dan de schoone wereld welke God geschapen heeft, en waarin vóór ons, door grooter geesten dan wij zelven, edeler werken zijn voortgebracht. Onze hoofden zijn broeikasten geworden, waar in wij met wetenschappelijke zorg uitheemsche planten zonder toekomst kweeken.

Wij stellen ons voor, iets zeer fraais aan het licht te brengen, en er komt fraaie onnatuur voor den dag. Wij maken veel drukte over het daemonische bij de Ouden en laten door het altijd jeugdige duiveltje der ijdelheid ons verschalken. Doch ziedaar beschouwingen, die alleen te pas zouden komen, indien Amazone voor een ernstig kunstwerk wilde doorgaan. Als populaire esthetiek in gesprekken, toegelicht door voorbeelden, bezit het hoek groote verdiensten; en ik heb reeds gezegd dat het eene onderhoudende, beschaafde, gedistingeerde lektuur aanbiedt.’

1

Hebt gij de 'cartolina' met mijn vluchtig woordje uit Genua ontvangen? Eerst hier in Florence kan ik u uitvoeriger schrijven, zoo als ik beloofde, want ik ben snel over landen, stroomen en rotsen heengestoomd en eerst hier heb ik een rustpunt. Maar noch geen rust voor het gemoed, die moet noch komen, als zij komen wil. Hier ben ik eigenlijk in Italië! Ik kende vroeger alleen een stuk van Lombardije en Venetië. Maar voor ons, barbaren en Germanen, is dat niet het Italië. Het land is daar als bij ons, zoowaar wilgen en weiden en slooten, en Venetië heeft zoo veel romantiesch.

In Genua zag ik het eerste ware Italië, zonnig, zuidelijk, marmer, echte typen, bloeiende oranjes, aloë's en cactussen bij duizenden. En nu Florence! Toch blijf ik hier maar kort; de zoete verleiding der naieve vroege en der vol bloeiende renaissance zou mij afleiden en ik wil nu eerst eens gansch antiek worden. Dan pas zal ik uit mijn moderne gevoeligheid geraken. Zal ik haar oltremonti hebben gelaten, aan gene zijde van den Cenis? Of is zij mede gekomen en moet zij hier slijten? Ik vrees het, ik denk er noch te veel aan.

Ik ben het liefst alleen; gezelschap verveelt mij en ik moet anderen vervelen. Een mensch met een gewonde ziel is voor een ander of vervelend of belachelijk, en daar ik mij als geen van beiden wil voordoen, meng ik mij niet in gesprekken met anderen. Toch zoek ik dit alles aan gene zijde te bannen, ik ben hier gekomen om zonneschijn te zien, om kracht te vinden, om van breingemijmer en hartgezanik bevrijd te worden en mijn gemoed en mijn kunst boven het gedrang op te werken.

2

Dat gaat niet zonder trappen en stompen, enfin, eens er boven op, wil ik op den boedel neerzien en hem uitlachen met een verlost gemoed en een heldere krachtige kunst, zonder kleinheid, met gezond gevoel zonder ziekelijke aandoenlijkheid. Zoo moet Italië en zijne kunst, de antieke bovenal, mij maken. In de antieke wereld zal ik mij geheel hullen als in eene statige toga en trachten te voelen als de ouden, breed, waardig, schoon, wereldbeheerschend. Welk een trots, zult gij zeggen, - maar zonder iets van dien trots komt men er niet.

Ik zou dit niet aan een ander zeggen, maar gij zult het niet verkeerd verstaan. Gij zult mij wel weer minzaamheid en buigzaamheid willen prediken, maar, beste, geloof mij, de eerste wordt vertrapt en de tweede voert tot karakterloosheid. Ja, ik weet wel dat gij ze hebt zonder die gevolgen, en ik wil u niet kwellen, maar alleen een rustige ziel als de uwe, buiten het werkzame leven levend, buiten den strijd met de wereld, kan dat bereiken. Wij moeten, om in het gedrang overeind te blijven, de schouders schrap zetten.