Spoorwijk werd tussen 1920 en 1931 aan de zuidkant van Den Haag gebouwd, vrijwel geheel in overeenstemming met het plan van de beroemde architect Berlage. De stedenbouwkundige opzet wordt bepaald door de gevorkte hoofdas van de Alberdingk Thijmstraat en de Potgieterstraat en door het kromme verloop van de Hildebrandstraat / Beetsstraat dat de aangrenzende spoorlijn volgt.
![]() |
Isaac Lindo werd in 1890 door het Haagse stadsbestuur gevraagd om directeur van de Haagse Dienst Gemeentewerken te worden. |
Lindo
Na de invoering van de woningwet, in 1902, ontwierp het Hoofd Publieke Werken van Den Haag, Isaac Lindo, een uitbreidingsplan voor Den Haag, waaronder het gebied tussen de Broeksloot en het riviertje De Laak dat in 1905 openbaar werd gemaakt. Het plan Lindo kreeg veel kritiek van de pers en raadsleden.
Mathematicus
Men verweet Lindo dat hij als een mathematicus te werk was gegaan en een meetkundig stratenplan had ontworpen zonder invulling aan plaatsen waar winkels, kerken, scholen en andere bijzondere gebouwen moesten komen. De eentonigheid van zijn ontwerp met rechte stratenblokken met alleen maar woningen viel bij critici in verkeerde aarde.
Burgemeester en Wethouders negeerden echter de kritieken en hielden aanvankelijk vast aan het Plan Lindo. Door de ingediende bezwaarschriften en onder druk van bepaalde raadsleden zwichtte B en W toch.
![]() |
De architect Hendrik Berlage ontwierp het stratenplan voor Spoorwijk / Laakkwartier. |
Berlage
Duur ontwerp
Het uitbreidingsplan van Berlage uit 1908 kreeg echter ook veel kritiek van onder andere de directeuren van diverse gemeentelijke diensten. Zij wilden de eisen van de woningwet minimaal invullen om vooral de kosten zo laag mogelijk te houden. Dit was ook de gedachtegang bij de B en W.
Door deze discussies duurde het tot 1911 voordat het uitbreidingsplan werd goedgekeurd door de gemeenteraad. Om de kosten van de woningen, en dus de woonlasten, te beperken werden uiteindelijk door de gemeente (omstreden) aangepaste grondprijzen toegepast.
In 1913 werd het plan bekrachtigd door het parlement. De gemeente Den Haag begon in 1925 met de bouw van de wijk dat zijn naam ontleent aan 'de spoorbocht' van de spoorlijn tussen Rijswijk en Den Haag Hollands Spoor.
![]() |
De aanleg van Spoorwijk in de jaren 1920. |
De wijk
Spoorwijk is 32 ha groot en is onderdeel van het stadsdeel Laak. De wijk had overwegend kleinschalige bebouwing daterend uit de periode van de tuinstadgedachte. Dat was te zien aan de vele korte straatjes en de lange straten die gebogen lopen zodat lange zichtlijnen tot de uitzondering behoorden. Deze opbouw zorgt voor beschutte openbare ruimten.
![]() |
De Guido Gezellestraat in 1984. Met de Oranjekerk. |
Karakteristieke elementen uit stedenbouwkundig oogpunt vormen in Spoorwijk brede vorkvormig verlopende straten (Alberdingk Thijmstraat). Opvallend zijn de pleinvormig verbrede binnenstraten, die toegankelijk zijn door poorten in de bebouwing, zoals in de Schaapherderstraat. Hier is de hand van Berlage zichtbaar, die in zijn uitbreidingsplan van 1908 dergelijke structuur bepalende factoren had opgenomen.
De meeste woonstraten met smalle toegangen en een verbreding in het midden met een groenzone met gras en bomen zijn inmiddels gesloopt en vervangen door stadsvernieuwing.
Kerken
Spoorwijk werd lange tijd gedomineerd door twee grote kerken: de hervormde Oranjekerk en de rooms-katholieke Jeroenkerk. Beide zijn in de jaren negentig afgebrand en afgebroken.
De kerken werden echter al niet meer gebruikt. De kerkgangers betrokken rond 1990 kleineer panden.
De St. Jeroenkerk was in 1928 het eerste gebouw dat in Spoorwijk werd neergezet. De heilige Jeroen was de eerste pastoor van Noordwijk. Hij werd bij een inval van de Noormannen vermoord. Rondom de kerk werden katholieke scholen gebouwd, de Mariaschool (kleuterschool, gesloopt in 1989), de Jeroenschool voor de meisjes (gesloopt in 2007), de Jozefschool voor de jongens (gesloten in 1971 en gesloopt in 1994) en een huishoudschool.
Een paar straten in de omgeving (met zwarte in plaats van oranje pannen op het dak) werden vrijwel uitsluitend door katholieken bewoond.
De hervormde Oranjekerk werd in 1935 door koningin Wilhelmina geopend. De kerk werd vernoemd naar het koningshuis, het huis van Oranje.
Scholen
![]() |
De Busken Huetstraat in 1977. Links de Busken Huetschool. |
- Mariaschool (kleuterschool, gesloopt in 1989),
- Jeroenschool voor de meisjes (Rosseelsstraat 100, gesloopt in 2007)
- In 2008 werd op ongeveer dezelfde plek een nieuwe Jeroenschool gebouwd. De ingang werd verplaatst naar de Guido Gezellestraat 51.
- Jozefschool voor de jongens (Rosseelsstraat 98, gesloten in 1971 en gesloopt in 1994)
- Huishoudschool.
- Busken Huetschool Gesticht op 10 maart 1926 aan de Busken Huetstraat 30. In 1985 werd, na een fusie, de naam veranderd in De Spoorzoeker. In 1992 werd het oude pand vervangen door nieuwbouw.
- Alberda school. Op 20 maart 1923 werd de Alberdingk Thijmpleinschool geopend op het Alberdingk Thijmplein 33. In 1948 werd de naam veranderd in ir. J.W. Albardaschool. De school stopte in 1985. In 2014 werd het pand verbouwd tot een hindoe tempel.
- Ds. Sikkelschool (beneden). De school werd op 1 oktober 1923 geopend en gevestigd aan het Alberdingk Thijmplein 30. Later verhuisde de Sikkelschool naar de Beetsstraat. In 1985 werd de naam veranderd in Het Mozaïek.
- Karel Doormanschool (boven). De school werd op 1 april 1925 geopend als Openbare Lagere School Beetsstraat. De school werd in 1961 opgeheven.
- Prinses Marijkeschool (kleuterschool, tot 1985).
![]() |
Het grote wijkpark, het Hof van Heden, werd op de plek van de Nannostraat gebouwd. |
Veranderingen
Klein
De huizen in Spoorwijk waren van oorsprong arbeiderswoningen, en erg klein (minder dan 50 m2) en ook in andere opzichten sterk verouderd. Het waren laagbouwwoningen met een schuine kap, die in dichte eenheden in de wijk werden gebouwd.
Door de toename van met name het autobezit veranderde de woonomgeving in Spoorwijk sterk. De voortuinen maakten plaats voor geparkeerde auto's en het verkeer op straat werd drukker.
![]() |
De Hildebrandstraat ligt parallel aan het spoor. Tot aan de jaren 1980 waren de straat en de spoorbaan met een laag hekje gescheiden. |
Renovatie
Vanaf 1997 werd de gehele buurt gerenoveerd. Er werd gestart met de afbraak van twee woonblokken in het centrum en de aanleg van het buurtpark het Hof van Heden dat hiervoor de Nieuwe Stad Prijs kreeg. De gehele Nannostraat werd hiervoor afgebroken. Het onaantastbare stratenpatroon van Berlage bleef echter wel gehandhaafd.
De hele wijk is inmiddels vernieuwd. 1300 oude huizen (60%) maakten plaats voor 750 nieuwbouwwoningen.
![]() |
De nieuwe Multatulistraat kijkend richting de Alberdingk Thijmstraat (juli 2014) |
Bewoners
Spoorwijk is een multiculturele wijk en de oude volksbuurtsfeer is nog altijd te herkennen. Op dit moment is de verhouding eengezinswoningen-appartementen gelijk, met een groter aandeel corporatiebezit (57%) dan particulier bezit.
![]() |
De nieuwe Jeroenschool werd in 2008 gebouwd. Op de achtergrond buurtcentrum de Wissel. Deze foto is van februari 2015. |
Op 1 januari 2013 behoorde 30,5% van de bevolking tot de jongeren onder 20 jaar, 6,2% tot de ouderen en de rest - 63,2% - tot de 20-64 jarigen.
Vergeleken met Den Haag heeft Spoorwijk procentueel ongeveer evenveel inwoners in de leeftijd 20-64 jaar. De gemiddelde leeftijd van de inwoners van Spoorwijk was 32,8 jaar en was daarmee lager dan de gemiddelde leeftijd van alle Haagse inwoners. De bewoners zijn voornamelijk van allochtone afkomst (76%). Deze groep niet-Nederlandse bewoners is zeer gemêleerd.
![]() |
Hildebrand is de verteller binnen de Camera Obscura. Dit beeld staat in de Haarlemse Haarlemmerhout. |
Straatnamen
Toen de straatnamen in Spoorwijk in 1920 vastgesteld werden, was de 19e eeuw net voorbij. De schrijvers uit die periode lagen nog goed in het geheugen en werden met straatnamen geëerd.
Record
Het belangrijkste boek van de 19e eeuw was ongetwijfeld de Camera Obscura van Hildebrand. Hildebrand was een pseunoniem van Nicolaas Beets. Dit leverde de Camera Obscurastraat, de Hildebrandstraat en de Beetsstraat op.
Diverse romanfiguren uit de Camera Obscura kregen ook een straatnaam toebedeeld, te weten: Stastokstraat (sinds 1921), Bartje Blomhof (sinds 2004), Grietje van Burenhof (sinds 2004), Henriëtte Keggehof (sinds 2009), Mevrouw Dorbeenhof (sinds 2002), Robertus Nurkshof (sinds 2008), Van der Hoogenhof (sinds 2009), Van Nagelhof (sinds 2004), Rudolf van Brammenstraat (sinds 2004). De Keggestraat uit 1921 werd in 2001 gesloopt.
Nicolaas Beets is met deze twaalf straatnamen de koploper.
Jan Goeverneur heeft de belangrijkste straat van Spoorwijk - Laakkwartier toebedeeld gekregen, de Goeverneurlaan. Goeverneur is vooral bekend van het nog steeds populaire kinderliedje Grootvaders klok en de roman De avonturen van Prikkebeen
Eduard Douwes Dekker was een Nederlands schrijver, bekend onder het pseudoniem Multatuli. Hij schreef de baanbrekende roman Max Havelaar. Hij heeft drie straten in Spoorwijk: De Douwes Dekkerstraat, de Multatulistraat en de Max Haverlaarstraat (roman uit 1859).De Guido Gezellestraat gezien vanaf de Jeroenkerk.
Carel Vosmaer was een Haagse letterkundige. Hij kreeg ook drie straten in Den Haag: de Vosmaerstraat, de Amazonestraat (zijn roman uit 1880) en de Nannostraat (roman uit 1883). De Nannostraat werd in 1997 afgebroken.
Ook Coenrad Busken Huet was een Haags letterkundige. Twee straatnamen, de Busken Huetstraat en de Lidewijdestraat (roman uit 1868).
Jan Oltmans schreef in 1838 De Schaapherder. Twee straatnamen, de Oltmansstraat en de Schaapherderstraat.
Johannes Hasebroek schreef onder het Pseunoniem Jonathan. Ook twee straatnamen, de Hasebroekstraat en de Jonathanstraat.
Hendrik Jan Schimmel schreef in 1875 de roman Sinjeur Semeyns. Twee straatnamen, te weten de Schimmelweg aan de rand van Spoorwijk en de Sinjeur Semeynsweg.
![]() |
De aanleg van de Van Zeggelenlaan gezien vanaf de Goeverneurlaan. Met in de verte de Jeroenkerk. Dit is de grens van Spoorwijk met Laakkwartier. |
Herman Schaepman was een katholieke priester die belangrijk was voor de katholieke Nederlanders. Hij schreef ook af en toe een gedicht. Schaepman werd meestal aangeduid als Dr. Schaepman (en niet Doctor Schaepman). Hij kreeg een straatnaam.
Guido Gezelle, Prudens van Duysen en Hugo Verriest waren Vlaamse dichters. Ieder een straatnaam.
Jan Kneppelhout, Jan Wap, Cornelis van Koetsveld en Willem van Zeggelen waren allen schrijvers.
weekblad Ons eigendom
In de jaren 1920 was Spoorwijk een zeer vernieuwend concept, door de ruime opzet en het gevarieerde gebruik van de openbare ruimte (straten, pleinen, groen). Anders dan in de binnenstad en in andere stadsvernieuwingsgebieden werden in Spoorwijk veel eengezinswoningen gebouwd.
Om de kosten van de woningen - en dus de woonlasten - te beperken werden door de gemeente aangepaste grondprijzen toegepast. Dat viel niet bij iedereen in goede aarde zoals blijkt uit bijgaand artikel uit het weekblad 'Ons eigendom'. Weekblad tot behartiging der belangen van Huis- en Grondeigenaren en Bouwkundigen in Nederland (9e jaargang nr. 9, 16 juni 1923).
Onze Haagsche correspondent schrijft OP DEN DUURSTE GROND KOMEN ....... ARBEIDERSWONINGEN
De gemeente gaat in Spoorwijk IIc 548 arbeiderswoningen bouwen op grond van ... ƒ 28,- m². Excuzer du peu!
Hoe hoog deze in den duursten tijd opgespoten grond heel achter in de gemeente vlak onder en achter Rijswijk komt, blijkt wel het beste uit het feit dat aan de Laan van Meerdervoort, het mooiste deel van Den Haag naar het Zuid-Westen de grond voor Herenhuizen niet meer dan ƒ 23,- m² doet. Bijgevolg wekt het geen verwondering dat om den bewoners dezer arbeiderswoningen niet het vel over de ooren te halen, de gemeente zal overgaan tot vrijwel onmiddellijke afschrijving van ƒ 10,- op den grondprijs, zoodat de huurprijs in evenredigheid moet zijn met een grondprijs van f 18,- m², welk bedrag er voor een arbeiderswoning beter op lijkt.
Natuurlijk is een dergelijke afschrijving voor de gemeente een klein kunstje, want het verlies op dezen grond, welke door zijn ligging inderdaad alleen voor arbeiderswoningen geschikt is - daarin had de heer De Meester groot gelijk - past ze in de kas van het Grondbedrijf toch zelf bij. De qualificatie van den heer Van Steenbergen, die het bouwen van arbeiderswoningen op grond van ƒ 28,- m² krankzinnigen werk heette, moge forsch zijn, welke bouwer zal het in zijn hoofd krijgen zoiets te doen? Maar die moet ook het verlies uit eigen zak dekken, terwijl bij de gemeente de belastingbetalers er goed voor zijn.
Verwondert het nu nog dat de particuliere bouwers met een dergelijk schreeuwend voorbeeld voor oogen, huiveren en zich nog wel eens viermaal bedenken vooraleer ze zich met den bouw van arbeiderswoningen beginnen?
Als de gemeente op den erfpachtcanon voor de geschiktste terreinen ook eens een zo ferme afschrijving toepaste, zouden we een heel eind in de richting gaan. Maar ..... particuliere bouwers zijn de gemeente zelf niet.
De straten van Spoorwijk
Alberdingk Thijmplein
Alberdingk Thijmstraat
Amazonestraat
Bartje Blomhof
Beetsstraat
Busken Huëtstraat
Camera Obscurastraat
Dr. Schaepmanstraat
Guido Gezellestraat
Douwes Dekkerstraat
Gerrit Witsestraat
Grietje van Burenhof
Hasebroekstraat
Henriëtte Keggehof
Hildebrandstraat
Jan Wapstraat
Jonathanstraat
Keggestraat
Kneppelhoutstraat
Lidewijdestraat
Max Havelaarstraat
Mevrouw Dorbeenhof
Multatulihof
Multatulistraat
Nannostraat
Oltmansstraat
Potgieterstraat
Robertus Nurkshof
Prudens van Duysestraat
Rudolf van Brammenstraat
Schaapherderstraat
Schimmelweg
Sinjeur Semeynsweg
Van der Hoogenhof
Van Koetsveldstraat
Van Zeggelenlaan
Van Nagelhof
Van Zeggelenlaan
Vosmaerstraat
![]() |
Spoorwijk vanuit de lucht. |
![]() |
De schooltuinen aan het Hildebrandplein en de Ferrandweg net na de oprichting in 1930. |
![]() |
De rand van Spoorwijk in 2006. Bij ST de schooltuintjes, nu de Stadswijngaard. Bij BK staat nu de brandweerkazerne. Deze verhuisde vanaf de Assumburgweg. |
![]() |
De Alberdingk Thijmstraat in 2014. |
![]() |
Het Alberdingk Thijmplein in 1932. Op de achtergrond de Jeroenkerk. |
![]() |
De Camera Obscurastraat gezien naar de Gerrit Witsestraat in 1980 |
![]() |
De Schimmelweg aan de rand van Spoorwijk. Dit is altijd een groene straat geweest. |