Spoorwijk werd tussen 1920 en 1931 aan de zuidkant van Den Haag gebouwd, vrijwel geheel conform het plan van de beroemde architect Berlage. De stedenbouwkundige opzet wordt bepaald door de gevorkte hoofdas van de Alberdingk Thijmstraat en de Potgieterstraat en door het kromme verloop van de Hildebrandstraat/Beetsstraat, dat de aangrenzende spoorlijn volgt. Na de Molenwijk was dit de tweede wijk waar op grote schaal sociale woningbouw door de gemeente is gerealiseerd. De wijk, aangelegd in de voormalige Noordpolder, wordt begrensd door de spoorlijn Den Haag-Rotterdam, het riviertje de Laak, de Van Zeggelenlaan en de gemeente Rijswijk. Tussen 1995 en 2000 zijn grote delen van de wijk vernieuwd.

De aanleg van Spoorwijk in de jaren 20.

Lindo

Na de invoering van de woningwet, in 1902, ontwierp het Hoofd Publieke Werken van Den Haag, de heer I.A. Lindo, een uitbreidingsplan voor Den Haag, waaronder het gebied tussen de Broeksloot en het riviertje De Laak, dat in 1905 openbaar werd gemaakt. Het plan Lindo kreeg veel kritiek van de pers en raadsleden. 

Men verweet Lindo dat hij als een mathematicus te werk was gegaan en een meetkundig stratenplan had ontworpen zonder invulling aan plaatsen waar winkels, kerken, scholen en andere bijzondere gebouwen moesten komen. Men verweet hem de eentonigheid van zijn ontwerp met rechte stratenblokken van alleen maar woningen.

Burgemeester en Wethouders negeerden echter de kritieken en hielden vast aan het Plan Lindo. Door de ingediende bezwaarschriften en onder druk van bepaalde raadsleden zwichtte B en W. Maar het duurde toch nog tot 1907 voordat B en W het besluit namen een onafhankelijke architect als adviseur aan te stellen om invulling te geven aan het stratenplan van Lindo. Hendrik Petrus Berlage was toen bekend om zijn uitbreidingsplannen voor Amsterdam en werd, door B en W, als adviseur aangetrokken. 

Op 28 maart 1928 vond de eerste steenlegging plaats van de H. Jeroenkerk in de Dr. Schaepmanstraat 2 met B.P.M. de Jong als bouwpastoor. Deze foto laat de bouw van de Jeroenkerk in 1929 zien. De kerk stond op dat moment nog in het weiland.

Berlage

Het uitbreidingsplan van Berlage uit 1908 kreeg echter ook veel kritiek van onder andere de directeuren van diverse gemeentelijke diensten. Deze heren wilden de eisen van de woningwet minimaal invullen om vooral de kosten zo laag mogelijk te houden. Dit was ook de gedachtegang bij de B en W. Door de touwtrekkerij van het stadsbestuur en de top van de gemeentelijke diensten enerzijds en voorstanders van het Berlage plan anderzijds duurde het tot 1911 voordat het werd goedgekeurd door de gemeenteraad. Om de kosten van de woningen - en dus de woonlasten - te beperken werden uiteindelijk door de gemeente (omstreden) aangepaste grondprijzen toegepast. In 1913 werd het plan bekrachtigd door het parlement. De gemeente Den Haag begon in 1925 met de bouw van de wijk, dat zijn naam ontleent aan 'de spoorbocht' van de spoorlijn tussen Rijswijk en Den Haag HS.

De wijk

Spoorwijk is een vooroorlogse wijk van 32 ha in het stadsdeel Laak. Het kan gekarakteriseerd worden als een wijk met kleinschalige bebouwing daterend uit de periode van de tuinstadgedachte. Dit komt tot uitdrukking in de aanleg van veel korte straatjes en lange straten die gebogen lopen zodat lange zichtlijnen tot de uitzondering behoren. Deze opbouw zorgt voor beschutte openbare ruimten. Gevoegd bij de relatief lage huisjes en brede straten met bomen, gaf dit geheel een knusse, dorpse sfeer, kenmerkend voor de tuinstad. Uitzondering op de eenvoudige, lage bebouwing vormden de bijzondere functies: scholen en kerken. Deze werden groter en zorgvuldig ontworpen om als stedenbouwkundig accent te dienen.

De Guido Gezellestraat in 1984. Met de Oranjekerk.

Karakteristieke elementen uit stedenbouwkundig oogpunt vormen in Spoorwijk brede vorkvormig verlopende straten (Alberdingk Thijmstraat). Hetzelfde kan gezegd worden van de pleinvormig verbrede binnenstraten, die toegankelijk zijn door poorten in de bebouwing, zoals in de Schaapherderstraat. Hier is de hand van Berlage zichtbaar, die in zijn uitbreidingsplan van 1908 dergelijke structuur bepalende factoren had opgenomen. De meeste woonstraten met smalle toegangen en een verbreding in het midden met een groenzone met gras en bomen zijn inmiddels gesloopt en vervangen door stadsvernieuwing.

Kerken

Spoorwijk werd lange tijd gedomineerd door twee grote kerken: de hervormde Oranjekerk en de rooms-katholieke Jeroenkerk. Beide zijn in de jaren negentig afgebrand en afgebroken. Maar voordat het vuur om zich heen greep, was het al gedoofd in de geloofsgemeenschappen zelf. Ze betrokken rond 1990 allebei een kleiner pand.

De St. Jeroenkerk was in 1928 het eerste gebouw dat in Spoorwijk werd neergezet. De heilige Jeroen was de eerste pastoor van Noordwijk. Hij werd bij een inval van de Noormannen vermoord. Rondom de kerk werden katholieke scholen gebouwd, de Mariaschool (kleuterschool, gesloopt in 1989), de Jeroenschool voor de meisjes (gesloopt in 2007), de Jozefschool voor de jongens (gesloten in 1971 en gesloopt in 1994) en een huishoudschool. Een paar straten in de omgeving (met zwarte in plaats van oranje pannen op het dak) werden vrijwel uitsluitend door katholieken bewoond. 

De hervormde Oranjekerk werd in 1935 door koningin Wilhelmina geopend. De kerk werd vernoemd naar het koningshuis, het huis van Oranje. 

Scholen

• Mariaschool (kleuterschool, gesloopt in 1989),

De Busken Huetstraat in 1977. Links de Busken Huetschool.

• Jeroenschool voor de meisjes (Rosseelsstraat 100, gesloopt in 2007)
  • In 2008 werd op ongeveer dezelfde plek een nieuwe Jeroenschool gebouwd. De ingang werd verplaatst naar de Guido Gezellestraat 51.
• Jozefschool voor de jongens (Rosseelsstraat 98, gesloten in 1971 en gesloopt in 1994)
• Huishoudschool.
• Busken Huetschool Gesticht op 10 maart 1926 aan de Busken Huetstraat 30. In 1985 werd, na een fusie, de naam veranderd in De Spoorzoeker. In 1992 werd het oude pand vervangen door nieuwbouw.
• Alberda school. Op 20 maart 1923 werd de Alberdingk Thijmpleinschool geopend op het Alberdingk Thijmplein 33. In 1948 werd de naam veranderd in ir. J.W. Albardaschool. De school stopte in 1985. In 2014 werd het pand verbouwd tot een hindoe tempel.
• Aan de Beetsstraat 88-90 stond een school die uit twee scholen bestond (beneden en boven).
  • Ds. Sikkelschool (beneden). De school werd op 1 oktober 1923 geopend en gevestigd aan het Alberdingk Thijmplein 30. Later verhuisde de Sikkelschool naar de Beetsstraat. In 1985 wordt de naam veranderd in Het Mozaiek. 
    • Karel Doormanschool (boven). De school wordt op 1 april 1925 geopend als Openbare Lagere School Beetsstraat. De school wordt in 1961 opgeheven. 
    • Prinses Marijkeschool (kleuterschool, tot 1985).

Het grote wijkpark, het Hof van Heden, werd op de plek van de Nannostraat gebouwd.

Veranderingen

De huizen in Spoorwijk waren van oorsprong arbeiderswoningen, en erg klein (minder dan 50 m2) en ook in andere opzichten sterk verouderd. Het zijn laagbouwwoningen met een schuine kap, die in dichte eenheden in de wijk werden gebouwd. Door toename van met name het autobezit veranderde de woonomgeving in Spoorwijk drastisch. De voortuinen maakten plaats voor geparkeerde autos en het verkeer op straat werd drukker. In de jaren '80 veranderde als gevolg van de stadsvernieuwing elders in de stad de bewonerssamenstelling sterk. Door het grote aantal goedkope huurwoningen kwamen veel buitenlandse gastarbeiders in de wijk wonen en vertrok het merendeel van de oorspronkelijke bewoners naar elders.

Renovatie

Vanaf 1997 werd de gehele buurt gerenoveerd. Er werd gestart met de afbraak van twee woonblokken in het centrum en de aanleg van het buurtpark het Hof van Heden, dat hiervoor de Nieuwe Stad Prijs kreeg De gehele Nannostraat moest hiervoor wijken. Het onaantastbare stratenpatroon van Berlage bleef echter wel gehandhaafd. De hele wijk is inmiddels vernieuwd. 1300 oude huizen (60%) maakten plaats voor 750 nieuwbouwwoningen. Het stratenpatroon bleef behouden maar er kwam meer variatie in woningtypen (eengezinswoningen, seniorenwoningen en appartementen). Een flink deel van de nieuwbouw bestaat uit koopwoningen. 

Bewoners

Het is een multiculturele wijk en de oude volksbuurtsfeer is nog altijd te herkennen. Op dit moment is de verhouding eengezinswoningen-appartementen gelijk, met een groter aandeel corporatiebezit (57%) dan particulier bezit. De samenstelling van de huishoudens is divers en evenredig verdeeld van eenpersoonshuishoudens tot samenwonend met en zonder kinderen. Meer dan de helft van de huishoudens heeft een laag inkomen.

Op 1 januari 2013 behoorde 30,5% van de bevolking tot de jongeren onder 20 jaar, 6,2% tot de ouderen en de rest - 63,2% - tot de 20-64 jarigen. Vergeleken met Den Haag heeft Spoorwijk procentueel ongeveer evenveel inwoners in de leeftijd 20-64 jaar. De gemiddelde leeftijd van de inwoners van Spoorwijk was 32,8 jaar en was daarmee lager dan de gemiddelde leeftijd van alle Haagse inwoners. De bewoners zijn voornamelijk van allochtone afkomst (76%). Deze groep niet-Nederlandse bewoners is zeer gemêleerd.

 

 

Spoorwijk vanuit de lucht.

De Alberdingk Thijmstraat in 2014.

Het Alberdingk Thijmplein in 1932. Op de achtergrond de Jeroenkerk.

De Hildebrandstraat ligt parallel aan het spoor. Tot aan de jaren 80 waren de straat en de spoorbaan met een laag hekje gescheiden.

De Camera Obscurastraat gezien naar de Gerrit Witsestraat in 1980

De Schimmelweg aan de rand van Spoorwijk. Dit is altijd een groene straat geweest.

De nieuwe Jeroenschool werd in 2008 gebouwd. Op de achtergrond buurtcentrum de Wissel. Deze foto is van februari 2015.