Yvonne Keuls

Kort en zakelijk bracht haar kleindochter de weekenddokter telefonisch op de hoogte: ’Het is begonnen met verslikken. Ze hoest nu al uren, wordt doodmoe.

Een Indische oma op de laan van Meerdervoort

Zakt weg naar links, waarschijnlijk pijn,ze zegt van niet, misschien omdat ze bang is dat ze naar het ziekenhuis moet. Ja, ze piept. Ja, ze rochelt...’ Ze legde de hoorn neer en zei, ’Hij komt meteen, Oma.’ ’Welke dokter komt ... toch niet die lummel ...’ mokte Oma Bel. ’Mijn dokter vroeger in Indië had tenminste de tijd.

Hij ging zitten met zijn benen languit op de krossi males en eerst praten, hoe is het met Uw man, hoe is het met de kinderen, wat heeft u gedaan gisteren, ai dan ... vertél... en vaak bleef hij eten, als hij wegging was je al vergeten dat je ziek was... Dat was nog een dokter ... maar die dokters hier...’

Voor haar waren alle dokters ’hier’ lummels en ze had er geen enkele moeite mee om ze dat zonder omhaal aan hun verstand te brengen. Ik herinner mij nog een jonge dokter, die zijn auto voor haar deur op de Laan van Meerdervoort dubbel geparkeerd had.

Eenmaal in huis was hij slechts in staat om over zijn auto te praten en over de ellende die artsen ondervonden van het parkeerprobleem.

 

Yvonne Keuls won in 2012 de Haagse Cultuurprijs en besteedde de 25.000 euro prijzengeld aan het beeld de Indische Tantes. Het staat op het het Frederik Hendrikplein.

Hij stelde zich niet voor, hij informeerde niet naar de klachten van Oma Bel, hij pakte woordeloos haar pols en sloeg met een blik op zijn horloge aan het tellen. Daarbij hield hij, voortdurend uit het raam kijkend, zijn auto in de gaten.

Oma Bel liet hem een poosje begaan, maar trok toen resoluut haar hand terug. ’Soedah...’ zei ze, ’ga maar naar je dubbel geparkeerde auto en kom maar terug als je een parkeerplaats hebt gevonden ... en dan bied je eerst je excuses aan ... lummel...’

De jonge dokter droop af en keerde even later timide terug. Hij stelde zich keurig voor en behandelde Oma Bel vervolgens met de aandacht en de beleefdheid die haar toekwam. (Een bezoek aan Oma Bel zou een verplicht onderdeel van de artsenopleiding moeten zijn.)

 

Een Indische huiskamer zoals die er in de jaren 1930 uitzag. Deze foto werd gemaakt op de Pasar Malam in juni 2019.

Op ’ Juffrouwen’ die naast haar moesten zitten om er op te letten dat ze niet door het huis zou gaan kuieren, had ze het ook niet begrepen. Ze duldde niemand om zich heen en werkte de Juffrouwen op koloniale wijze binnen een dag de deur uit.

’Stuur die meid weg’, zei ze, zodra één van haar familieleden haar kwam opzoeken. ’Ja maar Oma (Mam, Tante)...’’Néé, stuur haar weg ... ik kan me niet bewegen of ze loert naar me. Ik word nog zenuwziek van haar, stuur die meid weg...’In de meeste gevallen stond de ’meid’ in kwestie enkele meters van haar af en kon ze alles verstaan, maar met eventuele gevoeligheden kon Oma Bel geen rekening houden.

Éénmaal weigerde Oma Bel de wederom met ’meid’ aangeduide persoon te betalen, ’omdat ze daar maar op een stoel zit de hele dag en niets doet’ en ze liet er verontwaardigd op volgen: ’

Yvonne Keuls werd in 1931 in Batavia (Nederlands-Indië) geboren. Dit is de Postspaarbank aan het Harmonieplein. Rechts is nog net een stukje van Hotel Des Indes zichtbaar. De foto werd in 1939 gemaakt.

Wat denkt zo’n meid wel, al mijn geld gaat op en ik heb ook geen zin om de hele tijd op te letten of ze mijn juwelen soms steelt. Ga even in mijn kast kijken of ze er allemaal nog wel zijn...’ Deze ’meid’ - een mevrouw met plooirok en parel ketting - raakte door de charge van Oma Bel zo overstuur, dat ze ogenblikkelijk een aanval kreeg van hyperventilatie. Voor Oma Bel was dat een welkome afwisseling in haar saaie, aan haar stoel gekluisterde bestaan.

Geboeid keek ze toe, hoe de mevrouw met een plastic zak begon te worstelen en met de druktoetstelefoon al in haar handen, informeerde ze vriendelijk: ’U gaat toch niet dood, mevrouw? Zal ik mijn dokter voor U bellen?... Als hij tenminste komt, die lummel...’

Ook van tandartsen moest Oma Bel niets hebben. Paradoxaal genoeg was haar gave en complete gebit daar de oorzaak van. Ze had nog nooit een tandartsbehandeling ondergaan. Ze ging zelfs nooit naar de tandarts, niet voor controle, niet voor een reinigingsbeurt.

De reis naar Nederland begon vaak vanuit de haven van Sabang op het eiland Poeloe (Sumatra, Nederlands-Indië).

Ze reinigde haar tanden zelf, met olie, die zij uit de schil'van een sinaasappel perste. Ze beweerde, dat ze daaraan haar sterke, witte tanden te danken had. Toch ontdekte ze op een dag - ze was de tachtig al gepasseerd - een gaatje tussen de middelste voor tanden in de bovenkaak. Ze was verbijsterd over zoveel brutaliteit.

Dagen achtereen bekeek ze haar tanden in een spiegeltje, dat ze bewasemde, schoon poetste, (ze zag dat het gat er nog was) bewasemde, schoon poetste, om tenslotte te beseffen dat gaten zichzelf niet vulden en dat ze daarvoor bij de tandarts moest zijn.

De mijne uiteraard, die ik omstandig moest uitleggen wat voor een tiepje Oma Bel was, waarna ik hem verzocht om zich er vooral niets van aan te trekken wanneer ze hem voor lummel uitmaakte.

Het spiegeltje vergezelde Oma Bel naar de tandarts, zodat ze al zijn verrichtingen niet alleen kon volgen maar ook van commentaar kon voorzien.

Nogmaals de haven van Sabang. Dit is een schip van de Rotterdamse Lloyd.

'Blijft die lip zo meneer, ik kan gewoon niet praten...' Dat is de verdoving mevrouw, over een paar uur is dat uitgewerkt.’ Nou, dat is dan wel te hopen, hoe moet ik anders eten... En ik zie dat U dat gat nóg groter maakt... U heeft toch wel een diploma, meneer?’

De tandarts legde geduldig uit, maar Oma Bel bleef argwanend. ’ Je leest anders genoeg in de krant, een dokter die opereert, jaren en hij heeft geen diploma... Waarom hangt U niet op hier, Uw diploma, bij de kapper zie je toch ook: Gediplomeerd Coiffeur, dan weetje tenminste...’

’Zoudt U misschien even Uw mond góed open willen houden, niet praten dus...’ Dat is toch geen wit, wat U daar in propt Niemand heeft witte tanden, mevrouw, de kleur , meneer... neigt naar grijs of naar geel. Bij U neigt hij naar geel.’ ’Mossö naar geel...’ riep Oma Bel verontwaardigd, ’lk heb mijn naaister nog nooit horen zeggen: me vrouw, dat staat mooi bij het geel van Uw tanden... Haal maar er uit, dat geel... Ik heb geen zin, ik wil wit...’

De tuin van het Indisch Herinneringscentrum aan de Sophialaan in september 2019.

Eenmaal thuis ging Oma Bel, nippend aan een glaasje - morsend door haar gevoelloze lip - direct op onderzoek uit.

’lk ben toch zo benieuwd wat hij allemaal met mij heeft uitgespookt,’ zei ze. Het viel haar niet mee. Het gaatje was gevuld, dat wel. Maar ze had net zo lang gedramd tot de tand arts het geel vervangen had door wit en dat gaf natuurlijk kleurverschil. ’

Afschuwelijk,’ zei ze en tegen een ieder die haar wilde aanhoren deed ze een boekje open over de tandarts. ’Ga nóóit naar hem toe, ja... Ik heb altijd prachtige tanden gehad en nou heeft die lummel me waarachtig een vulling gegeven ... moetje zien ... mijn hele gebit is verpest.’

De weekenddokter pakte een stoeltje en ging bij Oma Bel zitten.

Op de Laan van Meerdervoort, op de plaats van het Berta van Suttner gebouw, bevond zich vanaf 1919 een Indisch restaurant met origineele Javaansche bediening.

(Hij maakte gelukkig niet de fout van één van zijn voorgangers, die op kleverige wijze haar hand beetpakte - ’Zo moedertje ...’ - en meteen een fikse tik kon krijgen. - ’Was ik jouw moeder maar, dan had ik je wel opgevoed...’ -)

Hij begreep ogenblikkelijk dat het ernstig was. Ze ademde ZO moeilijk, alles wees op vocht in de longen. Maar hij begreep ook, dat hij mét Oma Bel en niet óver haar hoofd heen met óns moest praten over ziekenhuisopname en het risico van thuisblijven. Ze luisterde aandachtig en stelde logische vragen: ’Als ik zo laat word opgenomen, is er dan wel een dokter? Kan ik niet beter morgen gaan?’ ’Op de EHBO is altijd een dokter, mevrouw...’

’En mag mijn dochter bij mij blijven?’ ’lk denk het wel.’ ’En mijn kleindochter ook?’ 'Misschien ook...

Ze draaide zich enthousiast om naar haar kleindochter en gaf haar piepend en hijgend opdracht de hele familie op te bellen. ’Laat ze allemaal komen ja ... nu meteen, ik wil dat ze allemaal met mij meegaan naar het ziekenhuis ... mag van de dokter... Er kunnen er twee mee in de ambulans en de rest in auto’s ja...’

Nogmaals de Indische tantes. Ditmaal bij de Pasar Malam op het Malieveld in mei 2019.

Toen keerde ze zich weer terug naar de dokter, zich realiserend dat ze hem te vriend moest houden. ’Weet U, dokter,’ zei ze met een zoet en onweerstaanbaar lachje, ’ik heb al een keer alles achter moeten laten, toen ik naar Holland ging. En zo’n ziekenhuis, ach, dat is toch net als een vreemd land, je kan toch niet wennen ... daarom mag wel, ja dokter ... al mijn kleinkinderen mee? ... U bent de eerste dokter die ik géén lummel vind... Mag wel ja...? Als ik weer thuis ben straks, maak ik voor U roti-koekkoes...’

Voor de derde maal de Indische tantes. Deze kleine beeldjes staan in het Haags Historisch Museum.