Verscholen tussen Paleis Noordeinde, de Koninklijke Stallen en het Koninklijk Archief ligt de Paleistuin.

Frederik Hendrik, de zoon van Willem van Oranje, liet de Paleistuin aan het begin van de zeventiende eeuw aanleggen voor zijn moeder, Louise de Coligny. Het park heette toen nog de Princessetuin en zat vol romantische bloemperken, vijvers en fonteinen en marmeren beelden. De tuin ligt in de vlakte tussen de Haagse strandwal en de Scheveningse duinen.

De indeling van de wandelpaden wijzigt met iedere aanpassing van het park.

Geschiedenis

In 1876 werden de Koninklijke Stallen in de Paleistuin gebouwd. Hiermee kwam eind jaren 1870 een eind aan de verspreide huisvesting van de stallen en koetshuizen van het hof. Op Prinsjesdag begint hier op de Hogewal de lange rij van belangstellenden, die de gouden koets en andere koninklijke rijtuigen willen zien uitrijden. 

Een kleine twintig jaar later liet koningin Emma het Koninklijk Huisarchief bouwen. Dit staat in de Paleistuin naast het paleis. 

Bibliotheek

Het huisarchief en de bibliotheek.

Het middendeel is hoger dan de zijvleugels en het heeft een Mansardedak. De middenpartij heeft een verhoogde parterre en een hoge verdieping met drie grote rondboogvensters en Ionische pilasters. In het fries zijn de opschriften "Huisarchief" en "Bibiotheek" opgenomen.

In de bibliotheek staan de boeken van de Oranjes opgeslagen die ze vanaf 1813 verzameld hebben, inclusief de boeken van Lodewijk Napoleon en een muziekbibliotheek. Het archief herbergt de geschriften van de koninklijke familie. De oudste documenten dateren van de dertiende eeuw. 

 

De paleistuin was eeuwenlang het privébezit van de familie van Oranje-Nassau. Op 28 april 1953 overhandigde koningin Juliana de sleutel aan burgemeester Schokking waarmee de tuin voor het publiek werd opengesteld.

Bomen

Tegenover de vijver in het midden van het gazon, staat een moerascypres. Het bijzondere van deze conifeer is dat hij 'bladverliezend' is.

Verder stond tegenover de personeelsingang van het paleis een opmerkelijke paardenkastanje. Vele jaren geleden groeide een tak naar beneden en leek het of de tak de boom ondersteunde. Deze kastanje had een stamomvang van bijna 4,5 meter en werd hier omstreeks 1890 geplant.

Na meer dan een eeuw moest de boom zich eind 2007 toch overgeven aan een storm. Op speciaal verzoek van koningin Beatrix bleef de bijzondere stamvoet als relict staan. Het Haags gemeentebestuur gaf een  jonge koningslinde cadeau aan de koningin voor haar 70e verjaardag. Deze linde is naast de oude stamvoet geplaatst. 

De Paleistuin aan de Prinsessewal (rechts) was in 1880 nog niet toegankelijk voor het Haagse publiek. De ingang wordt bewaakt door een politieagent.

Park

In 1785 waren de tuinen nog niet toegankelijk voor het gewone publiek. In de twintigste eeuw is de tuin geschonken aan de gemeente Den Haag. Inmiddels is het een gewoon park, en toegankelijk van zonsopkomst tot zonsondergang via de Prinsessewal. De tuin wordt alleen gesloten als er belangrijke gasten op het paleis zijn.

De bouw van het Koninklijk Huisarchief in de Paleistuin in 1896

Het Koninklijk Huisarchief met uitzicht op de Paleistuin.

Regentes Emma liet in 1898 het Koninklijk Huisarchief bouwen om de historische band tussen Oranje en Nederland te benadrukken.

Jean Pierre Blanchard en zijn adjudant Honinchthun stegen op 14 juli 1785 tegen acht uur ’s avonds op met een luchtballon. De ballon landde vier uur later twintig kilometer verderop in Zevenhuizen. Een groep boze boeren vernielde daarna de ballon.

In 1960 vierde de Delftse vliegtuigbouwkundige studievereniging Leonardo da Vinci haar dertigste verjaardag. Dit werd gevierd met het plaatsen van een aandenken aan de eerste ballonvaart vanuit de Paleistuin. Op 22 oktober 1960 was de plechtige onthulling.

De vijver in de Paleistuin in april 2019.

De paleistuin gezien over de muur aan de Prinsessewal.

De ingang aan de Prinsessewal.

Het park ademt op sommige plekken een negentiende-eeuwse sfeer.